Τιτίκα Δημητρούλια – Σοφία Καραβέλη: Η νεοελληνική μετάφραση στον 20ό αιώνα

Από τα πρώτα βήματα της μεταφρασεολογίας, η σημασία της ιστορίας της μετάφρασης υπογραμμίστηκε τόσο για τη συγκρότηση του πεδίου καθαυτό όσο και για την ανασύσταση των πολιτισμικών μεταφορών και της πνευματικής αλληλεπίδρασης (Berman 1984· Lambert 1993· Pym 1998).

Εδώ και μία εικοσαετία, η σχετική έρευνα αναπτύσσεται διεθνώς διεπιστημονικά και με ταχείς ρυθμούς, διερευνώντας τις πολλαπλές, διαχρονικές διασυνδέσεις της μετάφρασης με τον πολιτισμό και την κοινωνία (Rundle 2021).

Η ανάπτυξή της ποικίλλει στους διάφορους γλωσσικούς και πολιτισμικούς χώρους, ενώ η πανταχού παρουσία της μετάφρασης στον πολιτισμό καθιστά εξαιρετικά δύσκολα τα -οπωσδήποτε συλλογικά- ολοποιητικά εγχειρήματα, όπως η τετράτομη ιστορία των μεταφράσεων στη γαλλική γλώσσα, Histoire des traductions en langue française (HTLF) που καλύπτει το σύνολο των μεταφράσεων στον γαλλόφωνο χώρο, από τη λογοτεχνία και τις επιστήμες ως τις παραστατικές τέχνες και τα κόμικς (2012-2019).

Στη χώρα μας, η σχετική έρευνα έχει αποδώσει καρπούς κυρίως όσον αφορά τη λογοτεχνική μετάφραση ως μετάφραση έργων (για μια σύντομη επισκόπηση, βλ. Δημητρούλια 2021).

Ο 20ο αιώνας όμως, ειδικά στο β μισό του, παραμένει σχετικά υποφωτισμένος και τα διαθέσιμα ψηφιακά αρχεία των εφημερίδων μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη διερεύνησή του.

Έχοντας χρησιμοποιήσει συστηματικά τα εν λόγω αρχεία, σε συνδυασμό με άλλες πηγές, στην έρευνά μας στο πεδίο της ιστορίας της νεοελληνικής μετάφρασης του 20ου αιώνα (Dimitroulia 2018, 2020, 2022· Δημητρούλια 2020· Καραβέλη 2022), θα παρουσιάσουμε τόσο τις μεθοδολογικές αρχές της εργασίας μας όσο και συγκεκριμένα παραδείγματα, που αφορούν τη συμπλήρωση των υφιστάμενων βιβλιογραφικών καταγραφών· τη διασημειωτική μετάφραση και την αναμεσοποίηση· και την άντληση στοιχείων για τις προσωπογραφίες μεταφραστών και μεταφραστριών σε ποικίλα πεδία και ειδικά στο νεοελληνικό λυρικό θέατρο, που παραμένει ως σήμερα ανεξερεύνητο.